1- تولید محصولات پالایشگاهی در جهان
ظرفیت جهانی پالایش نفت در سال 2014 برابر 95716.6 هزار بشکه در روز بوده است که نسبت به سال 2013 رشد 1.3% ای داشته است. قسمت عمده این رشد ناشی از افزایش ظرفیت پالایشگاهی در کشورهایی همچون چین، ژاپن و عربستان صعودی بوده است. شکل 1 سهم مناطق مختلف جهان را در تولید محصولات پالایش نفت را درسال 2013 نشان می دهد. همانطور که مشخص است، منطقه آسیا و اقیانوسیه با سهم 33%، بیشترین حجم تولید این نوع محصولات را به خود اختصاص داده و این در حالی است که خاورمیانه با وجود دارا بودن بزرگترین ذخایر نفت و گاز تنها 9% از کل تولید جهان را پوشش میدهد. مطابق شکل 2، ایران با ظرفیت تولید روزانه 1781 هزار بشکه محصولات پالایش نفت در جایگاه 13 ام تولیدکنندگان محصولات پایش نفت خام جهان قرار دارد.
۲- پالایش نفت در ایران
پالایش نفت یکی از بخشهای اصلی صنعت نفت کشور و تامینکننده تقریبا کل سوخت مصرفی کشور است. آغاز به کار این صنعت همزمان با تاسیس شرکت پالایش نفت آبادان در سال ۱۲۹۱ بوده است که به این ترتیب زمینه استفاده از فرآوردههای نفتی در بخشهای مختلف صنعت، تجارت، حمل ونقل و مصارف خانگی در راستای توسعه اقتصادی کشور فراهم شد. پس از آن با تاسیس خطوط لوله انتقال و تاسیس پالایشگاه های دیگر، ظرفیت پالایشگاههای کشور به بیش از 1781 هزار بشکه در روز در سال 1393 رسید و به این ترتیب صنعت پالایش نفت کشور به عنوان یکی از تولید کنندگان اصلی فراورده های نفتی در منطقه شناخته میشود. سهم تولید ایران از فراوردهای نفتی در جهان در نمودار شکل 2 نمایش داده شده است.
همچنین روند تغییرات ظرفیت صنعت پالایش نفت کشور در فاصله سال های 1990 تا 2014 در شکل 3 نشان داده شده که همواره روند صعودی داشته است.
همینطور روند تغییرات میزان تولید فراورده های نفتی و مصرف انرژی در صنعت پالایش نفت کشور در فاصله سالهای 1383 تا 1393 در نمودار شکل 4 نمایش داده شده است. مشاهده می شود که میزان تولید فراورده های نفتی در سال 93 نسبت به سال 92 کاهش داشته است و این در حالی است که مصرف انرژی همچنان روند افزایشی را نشان می دهد.
۳- انتشار گازهای گلخانه ای صنعت پالایش نفت کشور
مطابق آمار به دست آمده از انتشار گازهای گلخانهای در سال 2015 (در شکل 3)، ایران به عنوان هشتمین کشور آلاینده دنیا شناخته شده است. مشاهده می شود که اکثر کشورهایی که در صدر فهرست قرار دارند، کشورهایی با صنایع عظیم، ظرفیت تولید و جمعیت بالا هستند.
بر اساس گزارش ارائه شده توسط آژانس ارزیابی محیط زیست هلند، میزان انتشار گاز دیاکسیدکربن توسط ایران در سال 2014 برابر 620 میلیون تن بوده است. سرانه انتشار دیاکسیدکربن در محدوده زمانی 1990 تا 2014، 117 % رشد داشته در حالیکه رشد جمعیت کشور در این دوره زمانی، در حدود 39% بوده است.
میزان انتشار گاز دی اکسیدکربن در کل صنعت و پالایش نفت کشور در فاصله سال های 1383 تا 1393 در نمودار شکل 7 نشان داده شده است که عموما روند صعودی داشته اند. البته در آمار کل صنعت، در سالهای 92 و 93 نسبت به سال 91 کاهش انتشار دیده میشود که یکی از دلایل آن میتواند کاهش میزان تولید صنایع باشد.
به این ترتیب میزان انتشار گاز دیاکسیدکربن در صنعت پالایش نفت کشور درسال 1393 معادل 84/14 میلیون تن بوده است که در حدود 39/2% از انتشار دیاکسیدکربن کل کشور و 8/16% از انتشار بخش صنعت را تشکیل میدهد.
۴- شرکتهای پالایش نفت ایران
فهرست شرکتهای پالایش نفت کشور به همراه ظرفیت طراحی آنها و همچنین ظرفیت بالفعل این واحدها در سال 1393 در جدول 1 ارائه شده است. همانطور که ملاحظه می شود، مجموع ظرفیت طراحی پالایشگاههای کشور برابر 1347 هزار بشکه در روز بوده است و این در حالی است که مجموع ظرفیت واقعی این صنعت برابر 1802.4 هزار بشکه در روز بوده که 33% بالاتر از ظرفیت طراحی است.
۵- چشم‌انداز صنعت پالایش نفت کشور در افق ۱۴۰۴ ایران
براساس برنامهریزی‌ها در مدیریت برنامهریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی ایران، سهم سرمایهگذاری در این شرکت تا افق 1404 و برنامه پنجم توسعه، افزون بر 7/47 میلیارد دلار است که از این مقدار 17 میلیارد دلار سهم بخش خصوصی برای ایجاد 7 پالایشگاه جدید است. سایر برنامهها شامل موارد زیر است :
- افزایش 85 و 28 درصدی تولید بنزین و گازوییل کشور تا افق 1404
- جایگزینی نفت کوره با فرآوردههای پرارزش
- افزایش 49 درصدی ظرفیت مخازن کشور در افق 1404
- سرمایهگذاری 120 میلیون دلاری در طرحهای پژوهشی
- 8.5 میلیارد دلار سرمایهگذاری خارجی در افق 1404
۶- صنعت انرژی‌بر پالایش نفت
بر اساس اطلاعات به دست آمده از سازمانهای متولی بخش انرژی کشور، واحدهای پالایش نفت کشور در سال 1393 معادل 43.65 میلیون بشکه معادل نفت خام انرژی مصرف کردهاند. همچنین سهم انرژی مصرفی در این بخش در سالهای 1392 و 1393به ترتیب 13 و 12% بوده است که کاهش 1% سهم مصرف این صنعت را از کل صنعت کشور نشان میدهد. علت این امر افزایش مصرف انرژی کل صنعت کشور در سال 93 نسبت به سال 92 است (مقدار مصرف صنعت در سال 92 برابر 301.6 و در سال 93 معادل 350.4 میلیون بشکه بوده است).
۷-پتانسیل صرفهجویی در صنعت پالایش نفت (به صورت موردی)
براساس مطالعات محک زنی انجام شده در چند پالایشگاه منتخب کشور، در مقایسه با بهترین فناوریهای مجاز، پتانسیل قابل ملاحظه ای برای بهرهوری انرژی در این صنعت وجود دارد. به عنوان مثال بررسی میزان مصرف انرژی یک سال و مقایسه آن با مقدار مصرف پیشنهادی بر اساس بهترین فناوریهای مجاز، نشان میدهد در حدود 12.923.628 گیگاکالری در سال پتانسیل صرفه جویی انرژی وجود دارد. از طرفی با درنظر گرفتن شاخص مصرف انرژی ویژه این صنعت و مقایسه آن با شاخص انرژی ویژه بهترین فناوری مجاز، نشان میدهد در طراحیهای جدید، پتانسیل بهرهوری انرژی بالایی وجود دارد.
|
پتانسیل صرفهجویی |
قابل ذکر است که بهترین فناوریهای مجاز، مرجع مناسبی در طراحی واحدهای جدید با ملاحظات بهرهوری است. در واحدهای در حال بهرهبرداری، اقدامات موثر بدون/کم هزینه به منظور ارتقای بهرهوری انرژی به شرح زیر است:
- پیاده سازی و اجرای سیستم مدیریت انرژی
- آموزش و ارتقا فرهنگ بهرهوری انرژی در میان کارکنان کلیدی
- کنترل عملیات و نگهداری مناسب
- بهره برداری از فرایندها و تجهیزات با رویکرد صرفهجویی انرژی
۸- راهکارهای بهینه سازی مصرف انرژی درپالایش نفت
گزارش ارائه شده توسط دانشگاه برکلی با همکاری آژانس حمایت از محیط زیست آمریکا و انرژی استار این کشور راهکارهای بهره وری انرژی در بخش یوتیلیتی صنعت پالایش نفت را به شرح جدول زیر بیان کرده است.
9- نمونه‌هایی از مطالعات موردی بهره وری انرژی در صنعت پالایش نفت
